MẠCH TẾ
Tế hoặc Tiểu là dựa
theo hình tượng mà nói, tự nghĩa của nó không khác biệt nhiều.Tiểu tương phản
với Đại, gọi là Tế thì mạch Tiểu tức là mạch Tế.
HÌNH TƯỢNG
Mạch Tế thì nhỏ,
thẳng mà mềm, ứng dưới tay như sợi tơ, chỉ.Lớn hơn mạch Vi, mạch Vi thì lờ mờ
khó thấy còn Tế thì rõ ràng, dễ thấy.
HÌNH VẼ BIỂU DIỄN
MẠCH TẾ.
- Sách ‘Mạch Chẩn’
ghi: “Hình vẽ mạch Tế dưới đây (so sánh với mạch Đại cho dễ thấy):
NGUYÊN NHÂN
Mạch Tế do khí huyết
đều hư, không đủ để thúc đẩy mạch hoặc do thấp tà ngăn trở mạch đạo gây ra.
CHỦ BỆNH.
Mạch ở bộ xích lạnh
mà Tế là chứng ăn xong thì đi tả ngay.
Mạch Tế, da lạnh, hơi
thở ngắn, đại tiểu tiện đều tiết lợi, không ăn uống được là chứng Ngũ Hư.
Thương hàn đã 5-6
ngày, đầu ra mồ hôi, hơi sợ lạnh, tay chân lạnh, vị quản đầy, miệng không muốn
ăn, đại tiện bón, mạch Tế, đó là dương hơi bị kết.
Mạch đến Tế mà nép
vào xương là chứng tích.
Mạch Thiếu dương
Tiểu, mạch Thiếu âm Tế, nam thì tiểu khó, nữ thì kinh nguyệt không thông”
Mạch ở thốn khẩu mà
Tế thì phát sốt, nôn mửa.
Mạch ở bộ quan dao
động mà ở bộ xích và thốn lại Tế là có tích lãnh ở ngực, bụng, trưng hà, tích
tụ, muốn ăn thức ăn nóng.
Mạch Tế chủ huyết hư,
thiếu hơi, tiêu chảy, kiết lỵ, thấp tý, xương đau, bụng và dạ dầy đau, nôn mửa,
sán hà, tích lãnh, hồi hộp
Tả Thốn
TẾ Hồi hộp, mất ngủ.
|
Hữu Thốn
TẾ Nôn mửa
|
Tả Quan
TẾ Can âm khô kiệt.
|
Hữu Quan
TẾ Tỳ hư, đầy trướng.
|
Tả Xích
TẾ Tiêu chảy, kiết lỵ, di tinh.
|
Hữu Xích
TẾ Hạ tiêu lạnh, suy.
|
KIÊM MẠCH
Mạch Tiểu, Thực mà
cứng là bệnh ở bên trong . Mạch Tiểu Nhược mà Sáp là bệnh đã lâu ngày.
Mạch của Thận thấy
Tiểu mà Cấp, mạch của Tâm thấy Tiểu mà Cấp, không bật lên, đều là chứng hà.
Mạch của Thận thấy Tiểu, bật lên tay mà lại Trầm là chứng trường tiết có máu.
Mạch của Can thấy Tiểu và Cấp sẽ phát ra chứng giản khiết và co quắp. Tâm và
Can... thấy mạch Tiểu, Trầm, Sáp là chứng trường tiết.
Mạch ở 2 bộ xích và
thốn đều Trầm Tế là kinh Thái âm bị bệnh. Nói xàm, cơ thể hơi sốt, mạch Phù
Đại, tay chân nóng thì sống, tay chân lạnh thì chết.
Thái dương bệnh phát
sốt, mạch Trầm mà Tế là chứng kính (co rút). Thái dương bệnh, các khớp đau nhức
mà phiền táo, mạch Trầm Tế là chứng thấp tý.
Thái dương bệnh thì
phải sợ lạnh, phát sốt, nay lại tự ra mồ hôi mà không sợ lạnh, phát sốt, mạch ở
bộ quan lại Tế Sác, đó là do thầy thuốc dùng phép thổ (làm cho ói) mà gây ra.
Trường hợp bị kết hung, ăn uống như thường, kiết lỵ, mạch thốn Phù, mạch quan
Tiểu (Tế) Trầm, Khẩn là chứng tạng bị kết, trên lưỡi có rêu trắng trơn thì khó
chữa. Thái dương bệnh, dùng phép hạ để chữa... nếu thấy mạch Tế Sác thì đầu
chưa hết đau.
Thương hàn mà mạch
Huyền Tế, đầu đau, phát sốt là thuộc về Thiếu dương.
Thiếu âm mắc bệnh,
thấy mạch Trầm, Tế, Sác là bệnh ở lưng, vì vậy, không thể phát hãn. Thiếu âm
mạch Vi, Tế, Trầm chỉ muốn nằm, ra mồ hôi, không phiền táo, 5-6 ngày sau lại đi
lỵ, phiền táo mà không ngủ được thì chết.
Thái dương bệnh, các
khớp đau nhức mà phiền táo, mạch Trầm mà Tế là chứng thấp tý.
Đàn ông bình thường
mà thấy mạch Hư, Nhược, Tế, Vi thì thường ra mồ hôi trộm.
Mạch Thiếu dương
Tiểu, mạch Thiếu âm Tế, đàn ông thì tiểu khó, đàn bà thì kinh nguyệt không
thông.
Mạch Tế chủ bệnh khí
suy, hư lao, - Tả thốn Tế thì hồi hộp, mất ngủ .- Tả quan Tế là Can âm bị hao
mòn .- Tả xích Tế là tiết tả, kiết lỵ, di tinh. Hữu thốn Tế là khí suy, nôn mửa
- Hữu quan Tế thì Vị bị hư, đầy trướng. Hữu xích Tế là hạ nguyên bị lạnh.