THẬP QUÁI MẠCH
Ngoài các mạch chính
đã trình bày ở trên, các nhà nghiên cứu về mạch còn nêu ra 1 số mạch gọi là
‘Mạch Lạ’ (Quái Mạch).
Từ đời nhà Nguyên
(1277-1368), trong sách ‘Thế Y Đắc Hiệu Phương’ Ngụy-Diệc-Lâm đã nêu lên 10
loại mạch lạ gọi là ‘Thập Quái Mạch’ nhưng sau này, các nhà mạch học đã bỏ bớt
3 loại (Chuyển Đậu, Ma Xúc, Yển Đao) đi, còn lại 7 loại mạch lạ (Thất Quái
Mạch) và hiện nay, đa số các sách đều chỉ nhắc đến 7 loại mạch lạ này mà thôi.
1- ĐẠN THẠCH
Sóng mạch đi
như đập vào đá (thạch), chỉ thấy đập vài cái rồi thôi không thấy nữa.
Biểu hiện của mạch
Phế bị tuyệt. Nếu thấy ở bộ xích bên trái (tả xích) là dấu hiệu Thận sắp bị
tuyệt.
2- GIẢI SÁCH
Sóng mạch đi rối
loạn, tản mác giống như mớ dây (giải) bị rối (sách).
Biểu hiện của Ngũ
Tạng bị tuyệt. Nếu thấy ở bộ xích bên trái (tả xích) là dấu hiệu thổ khắc thủy.
3- HÀ DU
Sóng mạch đi không
đều, lúc thì im lìm không động đậy, rồi thấy vụt mạnh 1 cái rồi lại ngừng lại,
giống như con tôm đang bơi (du).
Biểu hiện của Tỳ Vị
bị tuyệt.
4- NGƯ TƯỜNG
(DƯỢC)
Sóng mạch đi như dáng
con cá (ngư) đang bơi lội (tường - dược): phần trên (sát da) thấy rung động
nhưng phía dưới lại yên.
Biểu hiện của Thận bị
tuyệt.
5- ỐC LẬU
Sóng mạch chạy trơn
tuột 1 cái, 1 lát sau lại thấy 1 cái, giống như nước từ trên mái nhà (ốc) bị
dột (lậu), theo lỗ hổng chảy xuống.
Biểu hiện của Tâm,
Phế, Tỳ và Vị bị tuyệt.
6- PHỦ PHÍ
Sóng mạch đi lúc nhúc
như nước trong nồi (phuû) đang sôi (phí).
Biểu hiện của mạch
chết.
7- TƯỚC
TRÁC
Sóng mạch nhảy 3-5
cái liên tục, ngưng lại rồi đập tiếp 3-5 cái, như con chim sẻ (tước) đang mổ
(trước) thức ăn.
Biểu hiện của Tâm,
Phế, Tỳ và Vị bị tuyệt.
8- CHUYỂN ĐẬU
Mạch đến liên tục,
như lăn (chuyển) trên hạt đậu (đậu).
Biểu hiện mạch của
Tâm bị tuyệt.
9- MA XÚC
Mạch chạy không thứ
tự, bé nhỏ như hột mè (ma).
Biểu hiện của vệ khí
bị khô, vinh huyết bị rít (sít) lại. Nếu nặng thì khoảng 1 ngày sẽ chết.
10- YỂN ĐAO
Sóng mạch đi, có cảm
giác như sờ trên sống (yển) dao (đao). Mạch Phù mà nhỏ gấp, ấn vào thấy cứng,
to mà đi gấp.
Biểu hiện mạch của
Can bị tuyệt.
Nhóm mạch lạ (Quái Mạch) này, có biểu hiện khác thường, hay gặp nơi những người
bệnh có biểu hiện sắp chết, vì thế còn được gọi là Mạch Chết (Tử Mạch).
Tuy các mạch trên đây
(Thất Quái hoặc Thập Quái Mạch), theo kinh nghiệm của người xưa đều là các mạch
chết (tử mạch) tuy nhiên hiện nay, với sự phát triển của y học và khoa học kỹ
thuật hiện đại, với những trang thiết bị cấp cứu tốt, phối hợp thêm sự kết hợp
Đông - Tây y, nếu được tích cực cứu chữa đúng mức, có thể lướt được qua 1 số
bệnh hiểm nghèo (dù đã và đang gặp các loại mạch tử trên), vì vậy, không nên
cho rằng gặp những loại mạch trên là chắc chắn phải chết rồi không tích cực lo
cứu chữa cho người bệnh, dẫn đến diễn biến xấu.