HÙNG
ĐỞM
(Mật
Gấu)
Tên khoa học: Fel Ursi
Họ Gấu (Ursidae)
Các loại gấu: ở Việt Nam có ba thứ gấu:
- Gấu heo (Meurzus ursinus) mõm giống mõm heo (lợn).
- Gấu chó (Helaretos malayanus) nhỏ, tai ngắn, ngực có
khoang chữ V màu ngà.
Gấu ngựa (Selenarctos thibetanus G.Cuvier), có khoang
chữ V trắng, to hơn gấu chó.
Đều thuộc họ Gấu (Ursidae).
Mật tốt nhất là mật Gấu ngựa, to bằng cái phích nhỏ;
thứ nhì là mật gấu heo; mật Gấu chó kém nhất nhưng thường thấy Gấu ngựa hay
trèo lên cây cao ăn mật ong, ăn xong, ngửa mặt rơi xuống đất bất tỉnh. Người ta
đến trói lại, chờ khi nó tỉnh lại (để mật hồi lại) mổ lấy mật.
Chế biến: mật gấu lấy được, buộc cổ túi mật lại, nhúng
qua cồn 90o để một lúc, lấy hai thanh tre đã rửa sạch luộc kỹ kẹp nhẹ lại, đun
nhỏ lửa, sấy nhẹ 5 -6 ngày, treo lên chỗ thoáng gió 10 ngày, nước mật đông lại
thì ép nhẹ cho túi mật dẹp lại. Gói giấy bóng kính, để vào hộp đậy kín dưới có
lót vôi sống để hút ẩm, để nơi mát. Có người nhận thấy đậy kín trong lọ có lót
vôi sống cũng thành khô. Nói chung phải khô, không dùng sức nóng để làm khô.
Phẩm chất, thật giả:
- Khi cắt túi mật, sẽ thấy có chất đen nhánh, giữa đám
đen có những hạt lổn nhổn màu vàng óng ánh như hổ phách. Nếm sẽ thấy vị đắng,
sau ngọt rồi mát, dính lưỡi, ngậm lâu sẽ tan hết trong miệng. Mật khác đắng,
nhưng không dính lưỡi không mát không bóng, mùi tanh, khó ngửi.
- Mật gấu đốt không cháy.
- Lấy một hạt mật thả trên mặt nước, sẽ thấy có những
sợi màu vàng thõng thẳng xuống đáy bát nước. Nếu hạt mật gấu lại quay tít thì
lại càng tốt.
- Lấy một bát nước, một góc để ngọn bấc đốt bằng sáp
ong, góc đối diện nhỏ một giọt mật gấu thì thấy mật đi sang ehỗ sáp ong. Các
mật khác không đi như vậy.
- Nhỏ một giọt mật gấu vào máu, máu không đông được,
hoặc đã đông rồi thì tan ra.
- Lấy một giọt mật gấu hoà tan trong 1ml nước cất và
một ít saccharose, rồi thêm 1 -2 giọt acid sunfuric, sẽ thấy xuất hiện màu đỏ
rất đẹp.
Tính vị: vị đắng, tính hơi ngọt.
Quy
kinh: vào kinh Tâm,
Can và Vị.
Công
dụng: phá ứ, hồi sinh (ngã bất tỉnh), đau nhức, trị quặm mắt (dùng thứ mật
thật); trị kinh giản, hoàng đản.
Liều
dùng: Ngày dùng
0,50 - 2g để uống hoà tan với nước ấm hoặc với rượu.
Cách
bào chế:
Theo
kinh nghiệm Việt Nam: Thuốc nhỏ mắt: hoà tan mật gấu khô bằng hạt gạo với 2ml
nước đun sôi lọc qua bông để nguội (hoặc nước cất càng tốt). Nhỏ vào mắt
(bị va chạm thành đau mắt) trước khi đi ngủ.
Thuốc
xoa bóp: lấy 5g mật gấu, hoà tan trong 100ml rượu thường. Dùng để xoa chỗ sưng
đau.
Ghi
chú:
-
Bàn tay gấu cũng quý, nấu với rượu (một phần) giấm (nửa phần) và nước (2 phần)
để phòng ngừa phong hàn và bổ ích cho khí vực.
-
Thịt và xương dùng nấu cao trị phong thấp, cách nấu như cao khỉ.
Bảo
quản: dễ bị sâu, mốc nên
cần tránh ẩm, tránh nóng. Để trong lọ hay hộp sắt kín có lót chất hút ẩm
(silicagel, vôi sống v.v...).