THUỐC LÝ KHÍ
Thuốc
lý khí là những loại thuốc có tác dụng điều hòa chức năng của các tạng phủ
" Khí" là chỉ chức năng hoạt động của tạng phủ, khí không điều hòa
tức chức năng tạng phủ bị rối loạn thường biểu hiện các hội chứng bệnh lý
" Khí trệ (khí uất) và khí nghịch". Thuốc lý khí là những loại thuốc
có tác dụng tiêu trừ các chứng khí uất ( khí trêï) và khí nghịch.
Sách
"Nạn kinh" viết: "Khí giả, nhân chi căn bản dã" . Khí
được điều hòa thông đạt thì không sinh bệnh, một khi khí trệ là bệnh phát sinh.
Sách
" Đan khê tâm phát, quyển ba, chương Lục uất" cũng viết: "
Khí cơ điều hòa, vạn bệnh bất sinh, nhất hưũ phất uất ( Uất nghịch) chư bệnh
sinh yên". Từ đó thấy rõ theo nhận thức của y học cổ truyền thì
con người mắc bệnh phần lớn là do uất, cho nên thuốc lý khí có vai trò quan
trọng trong việc dùng thuốc điều trị bệnh y học cổ truyền.
Thuốc
lý khí phần lớn có hương thơm tính ôn, vị cay đắng thiên về hành, tán, tả,
giáng có tác dụng hành khí, tiêu trướng, giải uất chỉ thống, giáng nghịch chỉ
ẩu, giáng khí bình suyễn. Trong điều trị dùng để điều hòa tỳ vị khí, thư giãn
can khí, bình giáng phế khí.
Do
tính chất cay ôn, thuốc lý khí dễ làm hao khí hại âm cho nên phải thận trọng
trong lúc dùng đối với các chứng âm thương, khí hư, cơ thể bệnh nhân suy nhược.
Theo
kết quả nghiên cứu dược lý hiện đại, thuốc lý khí có các mặt tác dụng sau:
- Tác
dụng đối với cơ trơn:
- Ảnh
hưởng đến chức năng tiêu hóa: Quất bì tăng tiết dịch của bao tử. Thanh bì,
Chỉ thực, Phật thủ: làm giãn cơ trơn của trường vị, ức chế nhu động ruột,
chống co thắt. Mộc hương, Hương phụ tăng nhu động ruột.
- Ảnh
hưởng đến chức năng hô hấp: Quất bì, Thanh bì, Mộc hương làm giãn phế
quản, chống co thắt, bình suyễn. Hương phụ làm tăng cường chức năng hô
hấp.
- Ảnh
hưởng tử cung: Chỉ thực hưng phấn cơ trơn tử cung. Hương phụ ức chế co bóp
tử cung của chó, mèo, thỏ.
- Tác
dụng của hệ tim mạch:
- Ảnh
hưởng đến chức năng tim: Quất bì, Thanh bì, Hương phụ có tác dụng hưng
phấn cơ tim, tăng lực co bóp của tim, làm hạ cholesterol. Đàn hương, Cam
cùng hạn chế rối loạn nhịp tim.
- Ảnh
hưởng đến mạch máu: Thanh bì, Chỉ thực tăng lưu lượng máu của động mạch
vành và nâng cao huyết áp. Phật thủ, Mộc hương, Thanh mộc hương làm giãn
mạch ngoại vi và hạ huyết áp.
- Tác dụng đối với trung khu thần kinh: Hương
phụ có tác dụng nâng cao ngưỡng đau của chuột nhắt. Cam cũng có tác dụng
ức chế trung khu thần kinh, an thần.
- Hạ đường huyết: Lệ chi
hạch ( Hột vải) có tác dụng hạ đường huyết.
- Tác dụng kháng khuẩn: Mộc
hương, Ô dược, Trầm hương ức chế trực khuẩn thương hàn và phó thương hàn.
Ô dược, Xuyên luyện tử ức chế tụ cầu vàng. Trầm hương, Xuyên luyện tử ức
chế trực khuẩn lî, trực khuẩn lao. Ô dược ức chế trực khuẩn mủ xanh, trực
khuẩn đại tràng. Hương phụ ức chế nấm.