CAO QUY BẢN
Tên
thuốc: Plastrum
Testudinis.
Tên
khoa học: Clemmys chinensis
Tortoise
Họ
Rùa (Testudinidae)
Bộ
phận dùng: yếm rùa. Rùa (quy)
có nhiều loại:
-
Loại ở núi (Sơn quy) có nhiều thứ: thứ nhỏ bằng bàn tay, yếm ở giữa có hình chữ
vương chéo, mỏng, soi thấy trong vàng đậm là thứ rùa quý nhất thường gọi là Kim
quy hay Kim tiền quy; có thứ to hơn, yếm sắc vàng nhạt, dày là hạng vừa; cũng
có thứ yếm to hơn, sắc đen không dùng làm thuốc.
-
Loại ở nước (thuỷ quy): thường có yếm hoa, dày không dùng làm thuốc. Nói chung
dùng yếm rùa làm cao thì phải chọn thứ yếm mỏng còn màng bọc bên ngoài, các
miếng yếm còn dính vào nhau là tốt; thứ yếm vụn nát, đen, mất màng hoặc lẫn lộn
thứ yếm rùa khác là xấu.
Huyết
bản là yếm con rùa còn sống, lấy riêng yếm làm thuốc.
Thông
bản là yếm con rùa đã luộc đi để ăn thịt rồi lấy yếm làm thuốc.
Ở
miền Nam còn dùng cả mai rùa nấu cùng với yếm để làm cao.
Thành
phần hoá học: có chất keo, chất mỡ và muối calci
Tính
vị: vị ngọt,
mặn, tính hàn.
Quy
kinh: Vào kinh Thận
Can, Tâm, Tỳ.
Tác
dụng: điều dưỡng huyết,
bổ Tâm Thận, âm hư.
Chủ
trị: trị sốt rét
dai dẳng, Tâm hư, Thận kém, âm suy, mỏi lưng, và gối, đau xương,
lòi đuôi trê.
Liều
dùng: Cao quy: ngày dùng
4 - 8g. Thuốc phiến: ngày dùng 12 - 32g.
Cách
bào chế.
Theo
Trung Y: Chọn lấy thứ Quy bản lâu năm, rửa sạch vỏ và đất cát, giã nát, tẩm
rượu nướng hay sao vàng. Ngâm vào nước 3 ngày đêm. Dùng củi gỗ dâu mà nấu thành
cao.
Theo
kinh nghiệm Việt Nam: Nấu thành cao có bốn bước:
+
Làm sạch: lấy yếm ngâm vào nước phèn (15%) trong một đêm, vớt ra đổ ngập nước
đun sôi 1 - 2 phút.
+
Làm khô và đập dập: đem phơi hoặc sấy khô đập dập ra từng khớp, rồi mỗi khớp
đập ra thành 3 - 4 mảnh nhỏ.
+
Tẩm sao: lấy nước gừng (giã gừng nhỏ, thêm đồng trọng lượng nước, vắt lấy nước)
tẩm 1 đêm. Sao qua cho khô (thường dùng).
Có
người đem hơ nóng yếm rùa, rồi nhúng vào giấm ( làm 3 lần) rồi mới đập dập sao
qua.
+
Nấu cao: cách nấu cao Quy bản giống như cách nấu cao ban long.
Thường
khi cô lại thì cô trên cát dày 5 – l0 cm ở 80o, lúc gần được phải quấy liền
tay.
Cao
quy bản thường chỉ cô đến độ sệt còn róc ra được đóng vào chai, lọ sạch 40g hay
12g để tiện dùng. Loại cao này có thể để 3 năm không hỏng. Cao này có mùi tanh
và thơm.
Sở
dĩ chỉ lấy cao Quy bản ở độ sệt vì nếu làm cao đặc như cao Ban long thì bị mềm
ra, nhất là mùa hạ thì lại càng chảy ra, hơn nữa các cụ cho rằng nấu đặc như
cao Ban long thì mất chất.
Kinh
nghiệm ở Viện Đông y thì thấy rằng có thể nấu thành cao đặc như cao Ban long
được, cắt thành từng miếng 100g gói kỹ trong giấy bóng kính, mùa đông miếng cao
vẫn tốt, sang mùa hè có mềm hơn, nhưng không chảy nhũn ra được Miếng cao
này nếu đem để trong bình kín, dưới có lót vôi sống thì miếng cao rất khô, cứng
nhưng có cụ vẫn cho là nấu đến độ đặc như thế thì kém chất.
Để
có thể cắt cao Quy bản thành miếng được, có nơi nấu chung yếm rùa với gạc (l/2
Quy bản và 1/2 gạc, hoặc 3 Quy 1 gạc) gọi là Cao Quy Lộc Nhị Tiên.
Thường
cứ 10 yếm rùa chưa chế biến thì nấu được 1,80kg cao quy bản ở thể đặc (cắt
thành miếng được, kinh nghiệm ở Viện Đông y).
-
Thuốc phiến: lấy nước sôi rửa sạch yếm rùa bằng bàn chải. Phơi hoặc sấy khô,
sau đem nướng tồn tính (bẻ ra trong còn thấy vàng là được) lúcđang còn nóng
dúng vào giấm. Lại hơ qua cho nóng dúng vào giấm lần nữa. Tán dập vụn.
Bảo
quản: miếng cao gói trong
giấy bóng kính cho vào thùng kín, dưới có lót vôi sống để hút ẩm.
Cao
lỏng đóng vào chai lọ sạch, nút kỹ gắn xi.
Thuốc
phiến để chỗ khô ráo.
Kiêng
ky: âm hư mà không
nhiệt, hoặc Tỳ Vị hư hàn thì không nên dùng.