NHA ĐỞM TỬ
(Sầu Đâu, Cứt
Chuột, Sầu Đâu Rừng)
Tên
thuốc: Fructus
Bruceae.
Tên
khoa học: Brucea javanica (L)
Merr (Brucea sumatrana Roxb).
Họ
Thanh Thất (Simarubaceae)
Bộ
phận dùng: quả. Quả nhỏ bằng
hạt đậu xanh, vỏ cứng đen, nhăn nheo trong có một nhân trắng ngà. Quả khô,
không mọt là tốt.
Cây
Nha đảm cao từ 1 - 2m.
+
Không nhầm với cây Khổ luyện tử (xuyên luyện tử) (Melia toesendan S et Z. họ
Xoan), cây cao trên 10m.
+
Không nhầm với cây Xoan nhà (Melia azedarach L. họ Xoan cây cao 8 –10m.
+
Không nhầm với cây Khổ sâm (sophora flavescens Ait, họ đậu cánh bướm) và cây
Khổ nam sâm (Croton tonkinensis Gagnep, họ Thầu dầu).
Thành
phần hoá học: có chất dầu, các loại chất acid béo, chất glucosid.
Tính
vị: vị đắng,
tính hàn.
Quy
kinh: Vào kinh Đại
trường.
Tác
dụng: táo thấp, sát
trùng.
Chủ
trị: trị bệnh lỵ amip,
sốt rét, trĩ.
Liều
dùng: Ngày dùng 5 - 10
nhân.
Sốt
rét: Ngày dùng 3 lần, mỗi lẫn 1 nhân.
Theo
Tây y:
Trị
lỵ amíp: Ngày dùng 10 - 11 nhân. Thường chỉ dùng trong 1 - 2 ngày, nhưng nên
uống liên tục trong 5-7 ngày. Uống liều cao hơn thì có thể bị độc, kích
thích. Dùng thụt thì không có hiện tượng này.
Cách
chế biến:
Theo
Trung Y: Lấy hột Nha đảm tử đập bỏ vỏ lấy nhân, gói trong giấy bản, ép cho hết
chất dầu, hoặc lấy nhân cho vào cùi quả nhãn mà nuốt.
Theo
kinh nghiệm Việt Nam:
+
Rửa sạch bụi bẩn, phơi khô, sao qua, giã dập, dùng trong thuốc thang (với các
thuốc khác).
+
Sau khi sao qua, tán bột mịn dùng trong hoàn tán (viên nha đảm của Viện Đông y
gồm bột nha đảm và Bách thảo sương đồng lượng, viên 0,10g ngày uống 8 - 12
viên).
Theo
Tây y:
+
Lấy nhân quả tán thành bột với một tá dược (bột gạo rang, Bách thảo sương...)
để dễ tán, uống bột hay làm thành viên, một liệu trình là 5 ngày, từng ngày
uống theo thứ tự như sau: 0,08; 0,16; 0,32; 0,16 và 0, 08 tính theo bột của
nhân.
+
Thuốc thụt: tán nhỏ nhân Nha đảm với bột bách thảo sương thật mịn (đồng lượng)
để làm thuốc thụt vào hậu môn; mỗi ngày thụt độ 0,25g Nha đảm tử và 0,25g Bách
thảo sương (Viện Đông y).
Bảo
quản: dược liệu để thoáng
gió, tránh ẩm mốc, bào chế rồi đậy kín.
Kiêng
ky: Tỳ Vị hư
nhược, nôn mửa không nên dùng.
